حواس پرتی رانندگان؛ رفتاری مخرب در ایجاد حوادث ترافیکی

بنا به گزارش سازمان پزشکی قانونی کشور در نوروز سال 1393  تعداد 1084 نفر در راههای کشور در طی دو هفته جان باختند . به عبارتی 54 نفر روزانه در ایام نورزو جان خود را در راههای کشور از دست میدهند و 15-20 برابر این تعداد دچار جراخت و صدمه میشوند. به صورت میانگین مرگ‌های این دوره بین 6 تا 6.5 درصد کل مرگ‌های تصادفات در طول سال را به خود اختصاص می‌دهد. عوامل متعددی در وقوع تصادف ها دخیل هستند و یکی از این عوامل حواس‌پرتی رانندگان است که کمتر از بقیه شناخته شده است. طبق تعاریف سازمان‌های بین‌المللی، «حواس‌پرتی» در رانندگی عبارت است از انحراف راننده از توجه به فعالیت‌هایی که برای رانندگی ایمن، حیاتی است. حواس پرتی هنگام رانندگی، مشکلی بسیار جدی و رو به رشد است که تهدیدی برای ایمنی ترافیکی محسوب می‌شود. ،یک مطالعه جدید در آمریکا نشان می‌دهد وسائلی مانند تلفن همراه و یا سایر وسایل الکترونیکی می‌توانند تاثیر مستقیمی حداقل در ۲۵ درصد از تصادفات داشته باشند. هنگامی که حواس راننده پرت می‌شود، توجه خود را به‌طور موقت بین آنچه از آن به عنوان «وظیفه اصلی» رانندگی یاد می‌شود و آنچه ارتباط مستقیم به رانندگی ندارد، تقسیم می‌کند. مثلا گفت‌وگو با تلفن همراه حین رانندگی. در این عمل قسمتی از توانمندی راننده صرف تفکر و تمرکز در گفت‌وگو با تلفن همراه می‌شود و نمی‌تواند به وظیفه اصلی خود که داشتن تمرکز کامل برای رانندگی است بپردازد . به همین دلیل تفاوتی بین استفاده از هندز فری و تلفن همراه به صورت مستقیم وجود ندارد. تحقیقات‌ نشان‌ داده‌ است‌ که‌ خطر تصادف‌ هنگام‌ استفاده‌ از تلفن‌ همراه‌، چهار برابر خطر تصادف‌ در حالت‌ عادی‌ است‌.‌ این‌ خطر با افزایش‌ سن‌ راننده‌ بیشتر می‌ شود و متاسفانه‌ به‌ تجربه‌ راننده‌ هم‌ ارتباطی‌ ندارد‌.‌ خطر تصادف‌ در فاصله‌ کوتاهی‌ پس‌ از برقراری‌ تماس‌ بسیار زیاد است‌ اما پس‌ از گذشت‌ ‌15‌ دقیقه‌ از پایان‌ مکالمه‌، به‌ یک‌ چهارم‌ تقلیل می یابد.‌ خطر تصادف‌ در هنگام‌ مکالمه‌ در بزرگراهها به‌ مراتب‌ بیشتر از جاده‌‌های‌ شهری‌ و کم‌ سرعت‌ است‌. با رواج و افزایش استفاده از تلفن همراه و سیستم‌های جدید داخل خودرو، این مشکل در سال‌های آینده در سطح جهانی تشدید هم خواهد شد.

وضعیت استفاده از تلفن همراه در دنیا

نتایج مطالعه‌ها در تعدادی از کشورها نشان می‌دهد تعداد رانندگانی که در حال رانندگی از گوشی‌های تلفن همراه استفاده می‌کنند نسبت به 10-5 سال گذشته، افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته و این رقم از 1 تا 11 درصد متغیر است. برآورد می‌شود صحبت با تلفن همراه با استفاده از هندزفری هم بیشتر از این میزان باشد. در بعضی از مطالعه‌ها حدود 25 درصد رانندگان اظهار داشته‌اند هنگام رانندگی از هندزفری برای صحبت استفاده می‌کنند. نتایج مطالعه‌ای که در کشور استرالیا انجام گرفت، نشان داد 14 درصد تصادف‌ها در اثر استفاده از تلفن همراه گزارش شده است. در کشور نیوزلند، 10 درصد حوادث ترافیکی مرگبار در نتیجه استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی گزارش شده که هزینه‌ای بالغ بر 311 میلیون دلار دربرداشته است. بالاترین آمار در کشور اسپانیاست که گزارش شده 38 درصد حوادث ترافیکی در آن در اثر استفاده از تلفن همراه حین رانندگی اتفاق افتاده است. وسعت بروز این مشکل در بسیاری از کشورها ناشناخته باقی مانده زیرا استفاده از تلفن همراه به‌عنوان یک داده اطلاعاتی هنگام تصادف‌ها ثبت نمی‌شود.
 

آمارهای سازمان بین المللی امنیت ترافیک NHTSA بیانگر آن است که 25 درصد رانندگان از پشت فرمان با تلفن همراه خود تماس می‌گیرند، 3 درصد نیز در حین رانندگی پیام کوتاه ارسال می‌کنند که در این میان تعداد خانم‌هایی که در حین رانندگی از تلفن همراه استفاده کرده‌اند بیشتر از مردان‌ بوده است. در انگلستان استفاده از تلفن همراه در هنگام رانندگی از دسامبر سال ۲۰۰۳ ممنوع شد اما چون راننده‌های انگلیسی به این میزان جریمه توجه کافی نمی‌کردند، جریمه افزایش یافت.  این جریمه که در گذشته۳۰ پوند (۵۹ دلار) تعیین شده بود، حالا به ۶۰ پوند (۱۲۰ دلار) افزایش یافته ‌است. همچنین افرادی که هنگام رانندگی از موبایل استفاده کرده و مورد شناسایی قرار گیرند، سه امتیاز منفی روی گواهی‌نامه رانندگی آنها ثبت می‌شود. هر راننده‌ای که ظرف سه سال ۱۲ امتیاز منفی روی گواهی‌نامه خود دریافت کند، به مدت شش ماه از هرگونه رانندگی محروم می‌شود. حداکثر جریمه به میزان ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ پوند برای رانندگان اتوبوس‌ها و خودروهای باری و همین‌طور خودروهای سواری که رانندگانشان دچار حواس پرتی و عدم کنترل مناسب خودرو شده اند افزایش می‌یابد.
 

در ایران آمار دقیقی در دسترس نیست. در مطالعه ای نشان داده شد  نیمی ‌از رانندگان حداقل یکبار در وضعی قرار گرفته‌اند که دچار حواس پرتی در حین رانندگی شده به نحوی که مرتکب اشتباهاتی مانند عبور از چراغ قرمز، تغییر مسیر بدون توجه به دیگران، انحراف به سمت جاده و سرعت بیشتر یا کمتر از حدمجاز شده اند که دراین میان تلفن همراه به عنوان یکی از پدیده‌هایی که به ویژه در یک دهه اخیر به نحو گسترده‌ای وارد زندگی مردم شده است، سهم عامل انسانی را درتصادفات افزایش داده است
 

انواع حواس‌پرتی
 

حواس‌پرتی راننده می‌تواند به یکی از 4 نوع زیر تقسیم شود:
 

• تصویری: توجه به اشیای غیرمرتبط با رانندگی به جای توجه به جاده، مانند تابلوهای تبلیغاتی کنار جاده، عابر پیاده و...
 

• شناختی: سرگرم شدن با تلفن همراه به‌جای تمرکز روی جاده برای تحلیل وضعیت آن و تعیین موقعیت خودرو
 

• فیزیکی: زمانی که راننده هنگام رانندگی وسیله دیگری به‌جز فرمان اتومبیل را در دست نگه‌می‌دارد، مانند شماره‌گیری با تلفن‌همراه یا خم شدن برای تعویض موج رادیو یا روشن‌کردن سیگار و استعمال دخانیات ومانند اینها که باعث می‌شود خودرو به چپ یا راست منحرف شود.
 

• شنوایی: صداهای بلند و ناگهانی دستگاه‌های داخل خودرو که هنگام رانندگی شنیده می‌شود، مثل زنگ تلفن‌همراه یا زیاد بودن صدای دستگاه پخش موزیک به‌طوری که صداهای دیگر مانند آژیر آمبولانس را محو کند.
 

علل اصلی حواس‌پرتی رانندگان عبارتند از:
 

• کنترل و تنظیم درجه حرارت داخلی خودرو
 

• تنظیم رادیو و CD
 

• شماره‌گیری یا ارسال پیام کوتاه با تلفن همراه
 

• خوردن و آشامیدن
 

• حرکت یک شی در وسیله نقلیه مانند پرت شدن لیوان چای
 

• استعمال دخانیات
 

• صحبت با تلفن همراه
 

• استفاده از دستگاه یا وسایلی که داخل خودرو آورده می‌شوند مانند ‌ای‌پاد، رایانه، لپ‌تاپ ومانند اینها
 

آثار مخرب استفاده از تلفن همراه بر رفتار راننده
 

استفاده از گوشی‌های تلفن همراه هنگام رانندگی، باعث می‌شود حواس راننده از جاده پرت و دست‌هایش از فرمان خودرو برداشته شود. در این موارد ذهن راننده از جاده و اطراف آن منحرف می‌شود. این نوع حواس‌پرتی را «انحراف شناختی» می‌نامند که به نظر می‌رسد بیشترین تاثیر را بر رفتار راننده و نهایتا بر حوادث ترافیکی داشته باشد. شواهد نشان می‌دهد پرت‌شدن حواس به دلیل استفاده از تلفن همراه می‌تواند رانندگی را مختل کند. این رفتار زمان واکنش (به خصوص زمان واکنش در ترمز، واکنش به سیگنال‌های ترافیکی ) را افزایش می‌دهد و توانایی نگه‌داشتن خودرو در خط راست و مستقیم را مختل می‌کند. ارسال و دریافت پیامک با تلفن همراه نیز عملکرد راننده را به طرز قابل‌ملاحظه‌ای کاهش می‌دهد.
 

استفاده از تلفن همراه و وسعت مشکل
 

استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی، یکی از نگرانی‌های سیاست‌گذاران در بخش سلامت است. شواهد نشان می‌دهد شیوع این رفتار به علت رشد تصاعدی تلفن‌های همراه در جامعه، به سرعت در حال افزایش است. مطالعه‌ها نشان می‌دهد استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی حدود 4 برابر خطر حوادث ترافیکی را در مقایسه با زمانی که راننده از تلفن همراه استفاده نمی‌کند، افزایش می‌دهد. میزان این خطر هنگام دریافت و ارسال پیامک با تلفن همراه بیشتر از زمان صحبت با آن است. ،

اقدام‌های پیشگیری‌کننده و توصیه ها:
 

اطلاعات کمی درباره تاثیر اقدام‌ها برای کاهش استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی وجود دارد. برخی از کشورها تجربه پرداختن به دیگر عوامل خطر حوادث ترافیکی را برای مهار استفاده از تلفن همراه هنگام رانندگی در پیش گرفته‌اند، از جمله افزایش استفاده از کمربندایمنی، کاهش سرعت و اجتناب از رانندگی هنگام خستگی. این رویکرد شامل اقدام‌‌هایی ادغام‌یافته از جمع‌آوری داده‌ها، اجرای مستمر قانون و راه‌اندازی بسیج اطلاع‌رسانی برای جامعه است.
 

بکار بستن توصیه های زیر در پیشگیری از حوادث ترافیکی بسیار موثر است:
 

1-استراحت مناسب و خواب کافی پیش از شروع سفر و در طول دوران سفر
 

2-استفاده از کمر بند ایمنی برای همه سرنشینان خودرو چه در صندلی جلو و یا صندلی عقب
 

3- استفاده از صندلی کودک و ممانعت از نشاندن کودک در صندلی جلو
 

4- استفاده از کلاه ایمنی برای راکبین موتورسیکلت و همراه آنها
 

5- عدم استفاده از تلفن همراه، ارسال پیامک ،ایمیل و دخانیات در هنگام رانندگی
 

6- رانندگی با سرعت مجاز (5 درصد کاهش در سرعت متوسط باعث کاهش 30 درصد مرگ و میر ناشی از حوادث ترافیکی می شود)
 

7-عدم استفاده از داروهای خواب آور و آرام بخش پیش و هنگام رانندگی
 

8- استراحت بمدت 30 دقیقه به ازاء هردو ساعت رانندگی
 

9-رانندگی با چراغ روشن در هوای ابری، هوای مه آلود و در هنگام غروب و تا مدتی پس از طلوع( روشن نگه داشتن چراغهای خودرو در طول روز و شب باعث کاهش 15درصد مرگ ناشی از حوادث ترافیکی در کشورهای صنعتی شده است)
 

10- استفاده از لباسهای روشن یا برچسب های شبرنگی (شب نما)  بخصوص در هنگام شب برای عابرین پیاده در راههای برون شهری و داخل شهر