مفهوم حواس پرتی در رانندگی و ریشه‌های آن
حواس پرتی هنگام رانندگی در مفهوم اصلی بدین گونه است که حواس و توجه راننده میان امور اصلی برای رانندگی ایمن و امور فرعی دیگر تقسیم می شود. بدین ترتیب حواس راننده به صورت موقت یا کامل در یک بازه زمانی به جای کارهای اصلی رانندگی متوجه امور دیگر همچون صحبت کردن با تلفن می شود. این امر موجب می شود تا راننده در انجام امور رانندگی دچار اختلال شده و ریسک انواع تصادفات جاده ای برای وی افزایش یابد.
با توجه به حواس و منابع درگیر در هنگام انجام فعالیت رانندگی، حواس پرتی در رانندگی شامل یکی از 4 نوع زیر خواهد بود:
- بصری: برای مثال نگاه کردن به سیستم پخش به جای جاده
- شناختی: برای مثال بررسی و تفکر درباره یک موضوع به جای بررسی وضعیت مسیر
- فیزیکی: برای مثال وقتی راننده به جای نگه داشتن فرمان اقدام به جابجایی وسایل می کند
- شنیداری: برای مثال وقتی گوش دادن به موسیقی باعث می شود صدای آمبولانس یا ماشین کناری نشویم
بنابراین برای تجربه رانندگی ایمن و با خطر تصادف کمتر باید حواس بصری، شنیداری و فیزیکی راننده متمرکز و معطوف به امر رانندگی باشد و منبع شناختی یا ذهن وی به جای پردازش و بررسی امور دیگر باید مشغول بررسی اطلاعات بدست آمده از این حواس باشد.
توجه به این نکته حائز اهمیت است که چند نوع حواس پرتی ممکن است همزمان روی دهد که این حالت بسیار خطرناک است و احتمال رخداد حوادث رانندگی را می تواند بیشتر کند.
منابع حواس پرتی در رانندگی
حواس پرتی حین رانندگی از منابع مختلفی سرچشمه می گیرد که به صورت کلی به دو دسته داخل و خارج ماشین تقسیم می شوند:
منابع حواس پرتی داخل ماشین
این دسته شامل مواردی چون سیگار کشیدن، صحبت کردن با مسافران، خوردن و آشامیدن و استفاده از سیستم های داخلی ماشین مانند سیستم پخش و تهویه و سیستم های خارجی مانند سیستم های چندرسانه ای و ناوبری تعبیه شده و لوازم و آپشن های جانبی خودرو و همچنین استفاده از وسایل قابل حمل همچون تلفن همراه برای صحبت کردن، پیام دادن و غیره است. در مجموع منابع اصلی حواس پرتی در داخل ماشین شامل موارد زیر است:
- تنظیم سیستم تهویه
- تنظیم سیستم های پخش
- پیام دادن و برقراری تماس با موبایل
- خوردن و آشامیدن
- جابجایی اشیا داخل ماشین
- صحبت کردن با سایر مسافران
- سیگار کشیدن
- صحبت کردن با گوشی موبایل
- کار کردن با سیستم های تعبیه شده در ماشین مثل سیستم تنظیم سرعت
- کار کردن با سیستم های خارجی داخل ماشین مثل لب تاپ، موبایل و غیره
صحبت کردن با گوشی موبایل با صحبت کردن با مسافران در ایجاد حواس پرتی فرقی دارد؟
برخی تحقیقات حاکی از آن است که این دو منبع اثر یکسانی بر حواس پرتی راننده دارد. درحالیکه بیشتر تحقیقات، خصوصا تحقیقات اخیر نشان دهنده تفاوت برجسته بین این دو منبع بوده و ریسک ناشی از صحبت کردن با گوشی موبایل را بیشتر برآورد می کنند. این تحقیقات نشان می دهد که زمان واکنش در افرادی که با تلفن همراه صحبت می کنند بیشتر است. بنظر می رسد دلیل آن این باشد که مسافران از وضعیت رانندگی و شرایط موجود آگاهی دارند و سعی می کنند تا مکالمه خود را با راننده با این شرایط وفق دهند. با این وجود صحبت کردن با افراد دیگر بویژه برای رانندگان نوجوان زمانی که با دوستان همسن خود صحبت می کنند، ریسک حوادث را بسیار بالا می برد.
منابع خارجی حواس پرتی در رانندگی
توجه و نگاه کردن به افراد و اشیاء خارج ماشین و تعامل و درگیر شدن با آنها می تواند منبع حواس پرتی راننده باشد. برای مثال نگاه کردن به ساختمان ها و مناظر بیرونی و یا بیلبوردهای تبلیغاتی. بیلبوردهای تبلیغاتی موفق احتمالا بیشترین خطر را برای رانندگان خواهند داشت. این مساله اخیرا با تمایل عوامل اجرای تبلیغات برای ایجاد تبلیغات متحرک و بیلبوردهای تعاملی و ویدئویی شدت بیشتری گرفته و خطرناک تر شده است. در مطالعه ای اثر تبلیغات ثابت و تبلیغات ویدیوئی مقایسه و ریسک بالاتر در عملکرد رانندگی در اثر عامل دومی نتیجه گیری شده است.
شیوع حواس پرتی در رانندگی و اثرات آن بر تصادفات جاده‌ای
با گسترش استفاده از تکنولوژی های جدید در هنگام رانندگی، میزان حواس پرتی نیز افزایش می یابد. تحقیقی در استرالیا بیانگر این است که یک چهارم رانندگان به استفاده از تلفن همراه در حین رانندگی اقرار کرده اند. یک بررسی در آمریکا حاکی از آن است که رانندگان حدود 30 درصد از زمان رانندگی را به امور فرعی خصوصا خوردن و آشامیدن می پردازند.
تصادفات جاده‌ای حاصل از حواس پرتی راننده
با توجه به عواقب قانونی آن، بسیاری از رانندگان پس از تصادف شاید استفاده از تلفن همراه یا موارد دیگر که موجب حواس پرتی آنها شده باشد را به پلیس اعلام نکنند و داده های شواهد نیز خیلی قابل اعتماد نیست. بنابراین داده های موجود در مورد عامل حواس پرتی در تصادفات جاده ای محدود است.
با این وجود تحقیقات و بررسی های متعددی در کشورهای مختلف جهان بیانگر این واقعیت است که حواس پرتی و منابع مختلف آن یکی از عوامل عمده است که موجب تصادفات جاده ای می شود. برخی از این بررسی ها به شرح زیراست:
- تحقیقی در استرالیا حاکی از نقش حواس پرتی در 14 درصد تصادفات حاد است که موجب اعزام شدن افراد به بیمارستان شده است
- در نیوزیلند تحقیقی بیانگر آن است که حواس پرتی حداقل در 10 درصد تصادفات فوتی نقش داشته و هزینه ای حدود 300 میلیون دلار در سال 2008 بر این کشور تحمیل کرده است
- طبق گزارش شرکت های بیمه ای در کلمبیا، 9 درصد تمامی تصادفات جاده ای در سال 2006 به دلیل حواس پرتی بوده و در بین مواردی که عابرین پیاده در تصادف حضور داشتند 21 درصد موارد ناشی از حواس پرتی راننده بوده است
- در اسپانیا طبق برآوردی 37 درصد تصادفات جاده ای به دلیل حواس پرتی راننده بوده است
- در کانادا داده های ملی از سال 2003 تا 2007 بیانگر نقش حواس پرتی در 10.7 درصد تصادفات است
- در سال 2008 حواس پرتی عامل 16 درصد تصادفات مرگبار در آمریکا اعلام شده است
از تحقیقات ذکر شده و نتایج آن چنان بر می آید که در حدود 10 درصد تمامی تصادفات، حواس پرتی و پرداختن به امور غیر از رانندگی نقشی پررنگ داشته و عامل اصلی تصادف است.
امروزه راهکارهای زیادی برای کم کردن تاثیرات عوامل انسانی در تصادفات در حال بررسی و توسعه است. یکی از این راهکارها خودروهای خودران هستند. (برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌‌ی خودروهای خودران به این مراجعه کنید)
- ۰۰/۰۹/۲۴